W ostatnim czasie, na fali dyskusji dotyczących kryzysu finansowego w Grecji, Hiszpanii i we Włoszech, już kilkakrotnie pytano mnie, jakie dla przeciętnego człowieka w naszym kraju byłyby skutki ogłoszenia upadłości przez bank.

Przepisy dotyczące takich sytuacji są obszerne i wielowątkowe, dlatego też z konieczności post ten jest próbą odpowiedzi na to pytanie w sposób maksymalnie zwięzły i wyrywkowy.

Upadłość banku

Upadłość banku może nastąpić w zasadzie w dwóch przypadkach (art. 158 Prawa Bankowego):

– jeżeli według bilansu sporządzonego na koniec okresu sprawozdawczego aktywa banku nie wystarczają na zaspokojenie jego zobowiązań, zarząd banku, zarząd komisaryczny lub likwidator powiadamiają o tym niezwłocznie Komisję Nadzoru Finansowego

– jeżeli bank nie reguluje swoich zobowiązań w zakresie wypłaty tzw. środków gwarantowanych na rachunkach bankowych (obecnie w stu procentach gwarantowane są depozyty do równowartości 100.000 euro), Komisja Nadzoru Finansowego, w terminie 5 dni roboczych od dnia stwierdzenia tej okoliczności, winna podjąć stosowne decyzje, o których niżej

Komisja podejmuje wówczas decyzję o zawieszeniu działalności banku i ustanowieniu zarządu komisarycznego. Jednocześnie podejmuje jedną z poniższych decyzji:

a) o przejęciu tego banku przez inny bank (za zgodą banku przejmującego). W takim przypadku bank przejmujący przejmuje wszelkie prawa i zobowiązania poprzedniego banku, w tym wszelkie zobowiązania wobec jego klientów

b) występuje do właściwego sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Komisja Nadzoru Finansowego jest jedynym organem uprawnionym do złożenia takiego wniosku (art. 426 PUiN)

Decyzje takie są podawane do publicznej wiadomości przez ogłoszenie w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim (Gazeta Wyborcza, Rzeczpospolita itp.) oraz w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Niezależnie od powyższego Komisja zawiadamia także Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

Warto zaznaczyć, że w przypadku banków sąd zawsze ogłasza upadłość z możliwością zawarcia układu z wierzycielami (art. 429 PUiN). Dopiero w przypadku, gdyby do zawarcia układu nie doszło, upadłość ulega przekształceniu na upadłość likwidacyjną.

Z punktu widzenia przeciętnego „konsumenta” usług bankowych najistotniejsze będą trzy kwestie związane z ogłoszeniem upadłości banku – co się dzieje z pieniędzmi znajdującymi się na rachunkach bankowych, przedmiotami znajdującymi się w skrytkach bankowych oraz jak ma to wpływ na zawarte z bankiem umowy kredytowe.

Środki na rachunkach bankowych

I. Umowy rachunku bankowego z dniem ogłoszenia upadłości ulegają rozwiązaniu (art. 434 PUiN). Oprocentowanie rachunków bankowych jest naliczane do dnia ogłoszenia upadłości.

W związku z rozwiązaniem umów, środki znajdujące się na rachunkach winny zostać zwrócone deponentom. Co ważne, klient banku nie jest tu zdany wyłącznie na wypłatę środków znajdujących się w masie upadłości banku. Ustawodawca przewidział bowiem system ochrony depozytów na rachunkach bankowych. Zasady te reguluje ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (tj. Dz.U. Nr 84, poz. 711). Zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy o BFG środki do wysokości równowartości 100 000 euro w złotych objęte są obowiązkowym systemem gwarantowania od dnia ich wniesienia na rachunek bankowy.

Na mocy ustawy o BFG zarządca komisaryczny, zarządca w toku upadłości lub syndyk dokonują wypłat środków gwarantowanych w ciągu 20 dni roboczych od dnia zawieszenia działalności banku i ustanowienia zarządu komisarycznego oraz złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Oznacza to, że wypłaty rozpoczną się jeszcze przed ogłoszeniem przez Sąd upadłości. Komisja Nadzoru Finansowego może przydłużyć termin wypłat o maksymalnie 10 dodatkowych dni roboczych.

Ta cześć depozytów, która nie jest objęta gwarancją BFG (tj. środki ponad kwotę 100.000 euro) stanowi wierzytelność właściciela rachunku do masy upadłości banku (art. 24 ustawy o BFG). Klient banku powinien dokonać stosownego zgłoszenia na listę wierzytelności. Trudno jednakże określić jaka część zostanie mu wypłacona przez syndyka w wyniku podziału majątku upadłego banku w trakcie postępowania upadłościowego, jeżeli upadły bank nie zostanie przez syndyka sprzedany w całości.

Natomiast w przypadku sprzedaży całości przedsiębiorstwa upadłego banku przez syndyka, zgodnie z art. 438 ust. 1 PUiN nabywający bank przejmuje wszelkie zobowiązania upadłego wobec klientów z tytułu rachunków bankowych. Dotyczy to oczywiście tylko zobowiązań nie wypłaconych uprzednio ze środków Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. A zatem w przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa banku klient otrzyma całość środków znajdujących się na jego rachunku bankowym.

Kredyty i pożyczki w banku

II. Umowy kredytu i pożyczki ulegają rozwiązaniu z dniem ogłoszenia upadłości tylko wtedy, gdy do dnia ogłoszenia upadłości nie nastąpiło oddanie środków pieniężnych do dyspozycji pożyczkobiorcy.

Innymi słowy wygasają tylko takie umowy, które już zostały podpisane, ale pożyczka nie została jeszcze przez bank faktycznie udzielona. Jest to rozwiązanie korzystne dla kredytobiorców. Gdyby z dniem ogłoszenia upadłości rozwiązaniu ulegały wszystkie umowy kredytu, zarządcy bądź syndykowi banku przysługiwałoby prawo żądania natychmiastowej spłaty całego zaciągniętego kredytu (sytuacja analogiczna do tzw. postawienia kredytu w stan natychmiastowej wymagalności).

Skrytki bankowe

III. Z dniem ogłoszenia upadłości rozwiązaniu ulegają także umowy o udostępnienie skrytek sejfowych oraz umowy przechowania, a wydanie przedmiotów i papierów wartościowych powinno nastąpić w terminie uzgodnionym z oddającym na przechowanie (art. 434 pkt 4 PUiN).

Ogólnie zatem sytuacja klientów banku nie jest taka zła, o ile ktoś nie trzyma na rachunku w danym banku więcej niż równowartość 100.000 euro. Problem może pojawić się w sytuacji, w której BFG (czyli de facto państwo) nie posiadałby środków niezbędnych do wypłaty środków gwarantowanych, a upadłego banku nikt nie chciałby kupić od syndyka. Ale to już temat wart osobnych rozważań, niekoniecznie związanych z prawem upadłościowym i naprawczym.